Zadziele – Historia zatopionej wioski przez wody Jeziora Żywieckiego

1966 r. powstało Jezioro Żywieckie, dokładnie w miejscu gdzie kiedyś znajdował się Stary Żywiec, część Zarzecza oraz piękna wioska – Zadziele. 

Gdzie dokładnie znajdowało się Zadziele?

Osada położona była pomiędzy potokiem Moszczanką (obecnie Moszczanica) i rzeką Łękawką, wpadającymi do Soły, która stanowiła zachodnią granicę wsi. Wieś posiadała około 250 ha ziemi, z czego ok. 1/3 było zwykle zalewane przez Sołę. Korzystnym faktem było to, że nowa wieś powstała przy rozwidleniu ruchliwych już wówczas traktów z Żywca do Krakowa (przez Przełęcz Kocierską) oraz do Oświęcimia (wzdłuż doliny Soły).

Pierwszymi mieszkańcami Zadziela byli chłopi, przesiedleni tam ze Starego Żywca. W Dziejopisach Żywieckich Andrzej Komoniecki opisał powstanie wioski.

„folwark starożywiecki zbudował i te grunta na folwark obrócił, a te kmieci ze wsią gdzie indziej przeniósł i nową wieś Zadziele w końcach gruntów założył i ról ósm wydzielił i poddanych tamże osadził, jako teraz jest”. Skąd nazwa „Zadziele”? 

Zatem, skąd się wzięła nazwa Zadziele? 

„Zadziele, że za działem pól starożywieckich osadzona ta wieś jest, co przedtem Starym Żywcem była, ale się musiała dla folwarku zbudowanego na Zadziele przemienić”- dodaje, Andrzej Komoniecki. 

W sieci można znaleźć mapę Zadziela. Zawiera ona wspomnieniowe odwzorowanie najważniejszych ulic, miejsc kultu religijnego i budynków wioski. Jest także dodatkiem do książki o Zadzielu – “Zadziele, piękna wioska” autorstwa Roberta Słonki.

Przedwojenna mapa Zadziela, której autorami są Józefa i Stanisław Słonka (www.zadziele.przewodnikbeskidy.com.pl)

Pierwsze budynki murowane zaczęły powstawać pod koniec XIX w. W 1888 r. w Zadzielu znajdowało się 96 domów, w których mieszkało 633 mieszkańców, w tym 311 mężczyzn i 322 kobiety, z czego 608 osób było wyznania rzymskokatolickiego, a 25 osób – mojżeszowego. 

Przed wybuchem I wojny światowej w Zadzielu mieszkało 1200 osób. Szybki rozwój wsi nastąpił w latach międzywojennych, chociaż ostatnia kurna chałupa dotrwała tu do czasu budowy jeziora zaporowego. 

Przez wieś biegły dwie szosy, zachodnia z Żywca do Kęt i wschodnia z Żywca do Andrychowa przez Kocierz, a także droga do Suchej. W niewielkiej odległości od Łękawki, wzdłuż jej lewego brzegu, istniała bita droga, prostopadła do wspomnianych, a skrzyżowania tej drogi z szosami stanowiły dwa centralne ośrodki wsi. Jak w każdej wsi, tak i tu poszczególne przysiółki miały swoje nazwy.

Dzielnice i przysiółki Zadziela:

„Za Wodą” – blisko rzeki Łękawki,
„Pasieczki” – okolice stawów dworskich,
„Mokradle” – nad Sołą , dochodząca do stawów,
„Podborze” lub „Pod Grapą” – pod lasem w okolicach Tresnej,
„Myszyniec” – blisko Soły, tzw. Dolne Zadziele lub Myto,
„Rakoczka” – okolice drogi na Moszczanicę,
„Za Gowinami” – okolice Soły,
„Kolonia”- zabudowa wokół fabryki „Wschód”,
„Bory” – dzielnica na Działach Zadzielskich,
„Isep” – boisko wraz z okoliczną zabudową, przylegające do Kolonii,
„Rędzina” – dzielnica przylegająca do wsi Moszczanica.

W latach trzydziestych, przy zachodnim skrzyżowaniu dróg znajdowała się szkoła podstawowa, posterunek policji, restauracja Siwka, strażnica OSP i dwie betoniarnie produkujące m.in. dachówki. Przysiółek za tym skrzyżowaniem nazwano „Myto”, gdyż tam w latach dwudziestych, na starej drodze, pobierano opłatę od przewozu drzewa i innych towarów. Za pobrane pieniądze wykonywano remonty dróg. Dalej, za Łękawką był przysiółek „Pod Grapą”. Teren pomiędzy wsią a rzeką Łękawką nazywano „Isep”. Przy szosie do Suchej, od strony Żywca, położony był przysiółek „Oblasek” i „Rakoczka”, a bliżej Oczkowa „Dandula” i „Kolonia”, gdzie było najwięcej domów pracowników fabryki. Przy skrzyżowaniu wschodnim znajdował się sklep spożywczy, karczma Żyda Rufaizena (spłonęła w 1934 r.), dwie piekarnie, masarnia i powstała w 1921 roku fabryka. Po 1935 r. we wsi nastąpił znaczny postęp i poprawa bytu. Rozpoczęto elektryfikację wsi oraz komasację, czyli scalanie pól, a jednocześnie regulację rzeki Łękawki, gdzie miejscowi znaleźli zatrudnienie, podobnie jak przy budowie fundamentów Domu Spółdzielni. We wschodniej części wsi dobrze prosperowały zakłady rzemieślnicze.

Podczas okupacji niemieckiej (1940–45) siedziba gminy Zadziele. We wrześniu 1939 r. wycofujące się (po obronie fortów w Węgierskiej Górce) oddziały Wojska Polskiego zaatakowały w rejonie wsi kolumnę wojsk niemieckich. W potyczce zginęło kilku Niemców i 5 Polaków, a wielu polskich żołnierzy dostało się do niewoli. Polegli żołnierze polscy pochowani zostali koło kaplicy, a po wojnie postawiono im tu pomnik. W czasie okupacji wielu mieszkańców wsi wywieziono na przymusowe roboty do Niemiec. W 1941 r. większość rolników wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa bądź do Prus Wschodnich. Tragiczne chwile przeżyło Zadziele zimą 1944/1945, gdy w pobliżu zatrzymał się front. Pod koniec lutego mieszkańcy zmuszeni byli opuścić wieś. Rosjanie trzykrotnie zdobywali Zadziele i trzykrotnie zmuszani byli do odwrotu. Dopiero za czwartym razem wieś została zdobyta, a Niemcy odepchnięci do granic Starego Żywca. Po ustąpieniu frontu, w pierwszych dniach kwietnia, część mieszkańców powróciła do swoich domów i zajęła się odbudową zrujnowanej wsi, część natomiast wyjechała na zachód osiedlając się w okolicach Grodkowa na Opolszczyźnie. Po wyzwoleniu ponownie doprowadzono prąd, uruchomiono fabrykę wózków oraz sklepy.

Epidemia w Zadzielu

W latach 40. XIX w. Zadziele dotknięte zostało – podobnie jak wszystkie wsie regionu – nieurodzajami, których następstwem były epidemie czerwonki, duru brzusznego i cholery. Pomór był tak wielki, że zmarłych nie chowano już na cmentarzu w Starym Żywcu, lecz grzebano pod lasem w Zadzielu. Kamienne krzyże po tym cmentarzu zachowały się do czasu budowy Jeziora Żywieckiego.

Fabryka Mebli Stalowych „Wschód”

W 1870 na terenie miejscowości została założona fabryka „Unger i Dattner”, wytwarzająca produkty chemiczne. W 1901 jej działalność została rozwinięta o dodatkową produkcję zapałek. W 1921 została ona sprzedana przez właścicieli, a jej nabywcą stała się spółka „Mücke-Melder”, która zajęła się tu wytwarzaniem siatki i łóżek, a od 1932 również mebli chromowanych i niklowanych z rur stalowych na licencji firmy Thonet. W 1939 w zakładzie pracowało około 300 osób. Po zakończeniu II wojny światowej fabrykę znacjonalizowano i przyjęła ona nazwę Fabryka Mebli Stalowych „Wschód” w Zadzielu k/Żywca. W efekcie przeznaczenia terenu miejscowości pod zalew, postanowiono o przeniesieniu przedsiębiorstwa, w związku z czym jego nowa siedziba została otwarta w 1964 w Żywcu, a profil produkcyjny został zmieniony na wyrób sprzętu szpitalnego. Zakład współcześnie nosi nazwę Famed Żywiec Sp. z o.o.

źródło/foto: Książka “Zadziele, piękna wioska” / Wikipedia / Famed Żywiec /

Udostępnij na Facebooku:

Share on facebook
Facebook

Reklama

Zobacz również..

Reklama

STRONY

Nasze SOCIAL
Kontakt
Przewiń do góry