Tradycja wykonywania, ubierania i noszenia Żywieckiego Stroju Mieszczańskiego jest nie tylko pięknym dziedzictwem kulturowym, ale także symbolizuje długą historię i lokalny patriotyzm. Kilka dni temu została oficjalnie wpisana na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Żywiecki Stroj Mieszczański: Unikalność i Historia
Żywiecki strój nie jest strojem góralskim ani regionalnym, gdyż noszą go wyłącznie mieszczanie. Jego kształtowanie trwało co najmniej trzy stulecia i zakończyło się pod koniec XIX wieku. Obecny wygląd stroju jest wynikiem wielowiekowej ewolucji i unikalnego połączenia różnych elementów.
Paradny strój żywczanki
Centralnym punktem stroju jest czepiec niewieście zdobiony haftem złotym i koronkami. Spódnica wykonana z kosztownej tkaniny z galonkiem (rodzaj złotej taśmy) dodaje elegancji. Haftowany gorset lub kamizelka, płócienny fartuch oraz rańtuch, zwanym łoktuszą (rodzaj szala), dopełniają całość. Chusta zdobiona haftem jest kolejnym znaczącym elementem. Wygląd tego stroju wykazywał podobieństwo do wielu strojów mieszczańskich noszonych w Małopolsce i na Śląsku.
Hafty i biały tiul
Przełomowym momentem w historii kobiecego stroju była wprowadzenie białego tiulu w połowie XIX wieku, na którym zdolne mieszczki umiejętnie haftowały. Najcenniejszym elementem tego stroju stały się hafty o motywach roślinnych, które zdobią tiulowe krezki, chusty, krzyżówki, łoktusze, fartuchy i chusteczki. Te hafty nazywane “angielską mgiełką” są wyjątkowe i wymagają największej precyzji, co najlepiej oddaje mistrzostwo i talent hafciarski regionu Żywieckiego.
Różnorodność tiulowych haftów
Żywieckie tiule imponują swoim precyzyjnym wykonaniem oraz różnorodnością haftów, które przybierają formę szlaków, motywów, koszy i rzucanek. To właśnie te finezyjne detale wyróżniają stroje żywieckie spośród innych tradycyjnych ubiorów.
Warianty Kobiecego Stroju
Żywiecki strój odświętny, noszony przez mieszczki, ma różne warianty, zależne od wieku i stanu cywilnego. Oto kilka z nich:
- Mężatka
Mężatka, zwłaszcza w dojrzałym wieku, nosi adamaszkową lub atłasową spódnicę marszczoną oraz kamizelkę wraz z pelerynką o długich rękawach wykończonych koronką. Symbolem zamożności są czepce ozdobione złotem i koronkami. To one nadają kobiecie elegancji i splendoru. - Młodsze mężatki
Młodsze mężatki noszą również aksamitny gorset, a panny ubierają delikatne tiulowe stroje haftowane motywami kwiatowymi. To odmiana stroju, która zachwyca swoją delikatnością i urokiem. - Stroje typu “pora”
Inna odmiana kobiecego stroju to stroje typu “pora”. Składają się one z drukowanej płóciennej spódnicy i fartucha noszonego razem oraz jakli z długim rękawem. Te stroje są bardziej przystosowane do codziennego noszenia.
Kobiecy strój obywatelski to ubiór odświętny, ale nie jest to strój praktyczny ani wygodny. Może ważyć nawet 12 kilogramów. Ubieranie go to prawdziwa sztuka, wymagająca przygotowania i precyzji. Mieszczki poruszają się w tych strojach z godnością i powagą, utrzymując głowę wysoko. To symbol ich dumy i tradycji.
Strój mieszczanina żywieckiego
Strój mieszczanina żywieckiego w porównaniu ze strojem kobiety wygląda skromnie. Składa się z aksamitnego żupana, czarnych spodni i sukiennego płaszcza z dekoracyjnymi pętlicami. Na głowie nosi czapkę czamarkę. Ozdobą stroju jest jedwabny pas wzorowany na pasach słuckich. Dopełnieniem całości jest skromna biżuteria wzorowana na klejnotach szlacheckich, składająca się z ozdobnego guza spinającego żupan (przedłużana kamizelka) pod szyją oraz sygnetu. Ważnym elementem, nie tylko dekoracyjnym, ale także o charakterze patriotycznym, jest plakietka z wizerunkiem orła białego. Kolor żupana nie był przypadkowy, odzwierciedlał on niegdyś zawód danego mieszczanina. Rzeźnicy, masarze i wędliniarze używali czerwieni i jej odcieni, szewcy mieli zarezerwowany niebieski, a krawcy identyfikowali się z zielonym.
Stroje kobiecy i męski od zawsze stanowiły parę. Podczas świąt kościelnych, patriotycznych czy uroczystości cechowych dumni mieszczanie niezmiennie prezentują swój ubiór.
Źródło: Narodowy Instytut Dziedzictwa
